بيش فعالي اختلالي است که کودک در آن مبتلا به پرتحرکي، بي توجهي و رفتارهاي ناگهاني مي باشد. حدود 5 درصد کودکان به اين اختلال مبتلا هستند که هر روز اين آمار، رو به افزايش است. در پسران شايع تر از دختران است.
اختلال بیش فعالی همراه با کمبود توجه (Attention Deficit Hyperactivity Disorder= ADHD)
بيش فعالي اختلالي است که کودک در آن مبتلا به پرتحرکي، بي توجهي و رفتارهاي ناگهاني مي باشد. حدود 5 درصد کودکان به اين اختلال مبتلا هستند که هر روز اين آمار، رو به افزايش است. در پسران شايع تر از دختران است. ممکن است در بعضي علائم پر تحرکي و رفتار هاي ناگهاني، بيشتر ديده شود که به آن ADHD يا Attention Deficit Hyperactivity Disorder مي گويند و يا در گروهي علائم بي توجهي بيشتر يافت شود که به آن ADD يا Attention Deficit Disorder مي گويند.
به نظر مي رسد علت آن بيشتر نقص در تکامل سيستم اعصاب باشد. کودکان مبتلا احتمالاً در قسمت هايي از مغز که مسئول توجه و تمرکز و تنظيم فعاليت هاي حرکتي مي باشد، دچار نقص جزئي هستند. توارث و ژنتيک مي تواند در اين اختلال نقش داشته باشد. همچنين در بعضي موارد در جريان حاملگي يا زايمان يا پس از آن، صدمات جزئي به ساختمان مغز وارد مي شود که مي تواند باعث بروز اين مشکل گردد.
اين اختلال نوعي شرايط رواني است که در آن از توجه و تمرکز بر کارهاي ساده (مانند نشستن بر صندلي) تا کارهاي پيشرفته (درس خواندن و …) تأثير مي گذارد. کودک بيش فعال به علت تمايل به فعاليت زياد نمي تواند بر روي صندلي بند شود و مرتباً با دست و پاي خود بازي مي کند، حواسش با محرک هاي ساده محيطي پرت مي شود و نمي تواند درس بخواند، صبور نيست، نمي تواند در بازي هاي گروهي نوبت را رعايت کند، در کلاس اگر معلم سؤالي از او بپرسد قبل از پايان سؤال، جواب را مي دهد، در خانواده و جمع آشنايان در حين صحبت فرد، صحبت او را قطع مي کند، لوازم ضروري خود را در خانه يا مدرسه گم مي کند و … . بيش فعالي بر روي حالت رواني نيز تأثير مي گذارد و کودک بيش فعال در عرض چند ثانيه بدون دليل منطقي از کودک حرف گوش نکن به کودک مطيع تبديل مي شود، کودکي که تا ديروز درس مي خواند، امروز تصميم به نرفتن به مدرسه مي گيرد و يا تا دقايقي قبل با پدر خود قهر بود، او را در آغوش مي گيرد. اين تغيير حالات رواني در کودک ادامه دارد که قابل کنترل نيست که خود باعث آسيب به وضعيت رواني خانواده شده و برخوردهايي متفاوت را از سوي خانواده، مدرسه و آشنايان با کودک در پي دارد. تمام کار هايي که نياز به توجه و پيگيري دارد، در اين کودکان مختل است.
بعضي از اين مشکلات:
- مشکل داشتن در تمرکز و به خصوص متمرکز ماندن بر يک کار.
- جهش از يک کار بر کار ديگر بدون تمام کردن کار قبلي که اين امر موجب افزايش ترک تحصيل اين گونه افراد مي شود.
- مشکل در پيگيري کارهاي مختلف بر اساس دستور العمل به دليل توقف در توجه و تمرکز و نتيجه آن ناتمام ماندن بيشتر کارها در اين گونه افراد.
- فراموش کردن کارهاي ساده و روزمره مانند انجام تکاليف… .
- تصميم با عجله و بدون فکر در کارها
- دست زدن به کار هاي پر مخاطره
- ور رفتن با صندلي در هنگام نشستن و يا حرکت دائمي پاها و دست ها به گونه مضطربانه.
- خستگي ناپذير بودن کودک به علت انرژي بيش از حد.
- حرف زدن بيش اندازه که اين امر باعث ناموفق ماندن در کارهايي که نياز به سکوت دارند، مي شود. مانند گوش دادن به درس يا دادن امتحان.
- ايجاد تصادفات بيشتر رانندگي به علت پرت شدن ساده حواس به ضبط و موبايل يا صحبت هاي دوست و همراه در ماشين.
و اساساً در تمامي کارهايي که نياز به فعاليت ذهني پيوسته دارند.
در بعضي موارد نشانه هاي ADHD در فرد، با بالغ شدن کاهش مي يابد و حتي بيش فعالي فرد بسيار کمرنگ مي شود و گاه از بين مي رود ولي برخي از نشانه ها مانند ضعف توانايي در سازماندهي و توجه طولاني، ماندگار مي ماند. علاوه بر اين در نيمي از کودکان اين حالت در هنگام بزرگسالي نيز نشانه هاي اصلي را به همراه دارد.
تمام نکاتي که در بالا ذکر شد متعلق به کودکاني است که سطح ذهني عادي دارند و يا حتي باهوش هستند. در مورد کودکان با تأخير رشد ذهني همه اين موارد صادق است. به علاوه ضعف هوشمندي و ضعف توانمندي فرآيندهاي ذهني که مسأله را پيچيده تر مي نمايد.
عاملي که به کمک کودک باهوش اين امکان را مي دهد که وقتي به سن 6 سالگي رسيد و يا قدري بزرگتر شد، مشکل بيش فعالي برايش تعريف شود و از خود او کمک جهت رفع مشکلش گرفته شود، به هيچ وجه در مورد کودکان با تأخير رشد ذهني مقدور نيست. در نظريات جديد يکي از راه حل هاي مؤثر براي کودکان و بزرگسالان با مشکل بيش فعالي اين است که با آگاهي هايي که به او داده مي شود از طريق رسانه ها، مقالات، اينترنت و … بيش فعالي را خوب بشناسد و بداند که به آن مبتلاست و جهت کمرنگ شدن اين معضل، همراهي مفيد داشته باشد. اين راهکار تا کنون پاسخ قابل توجهي داشته است و در بسياري موارد با نکته هاي مفيد و سودمند، شخص را به سمت بهتر شدن کشانده است. واقعيت اين است که هرچه شخص بيش فعال آگاهتر باشد، بيشتر حريف مشکلات خود مي شود و متأسفانه اين راهکار مؤثر در مورد کودکان با ضعف هوشي و ديرآموزان پاسخ نمي دهد و در نتيجه مشکل خانواده، مربيان و اطرافيان را بيشتر مي کند که در اين مورد در پايان اين مقاله توضيح خواهيم داد.
علت ADHD :
اصلي ترين سؤال در اين قسمت اين است که بيش فعالي ذاتي است يا اکتسابي. با اينکه دلايل ADHD به درستي هنوز مشخص نشده است ولي محققين بر اين باورند که اصل بيش فعالي، ژنتيکي است و در مواردي از والدين به ارث مي رسد. علاوه بر اين در کودکاني که زود به دنيا مي آيند و يا نارس هستند از نظر جمعيت آماري بيشتر ديده شده است. علاوه بر اين بيش فعالي در پسران 3 برابر دختران گزارش شده است که اين امر مي تواند به علت تشخيص هاي بيشتر و بالا رفتن سطح آگاهي خانواده ها باشد. براي مثال در 20 سال قبل اگر علائم بيش فعالي در کودکي ديده مي شد، خانواده ها رويکرد متفاوتي را نشان مي دادند ولي امروزه همان خانواده به مشاور و دکتر اعتماد مي کند و هنگامي که بيش فعالي در کودک آنها تشخيص داده مي شود به دنبال راهنمائي مي گردد. اين تفاوت رويکرد موجب شده که آمار تشخيص بيش فعالي رو به افزايش باشد.
در مغز انسان سلول هايي هستند به نام سلول هاي فرستنده عصبي Neurotronsmitters که نقش ارسال پيام از مغز و بالعکس را دارند، نيز همين سلول ها ماده اي به نام Dopamin دارند که باعث تحريک بخش تمرکز ذهن مي شوند، بنابراين با کم شدن اين ماده شيميايي، بخش تمرکز ذهن به صورت طبيعي تحريک نمي شود و در اين افراد علائم ADHD ديده مي شود.
